by Prokrastynacja to złożony i często źle rozumiany problem. Wiele osób uważa, że jest to po prostu jakaś forma lenistwa lub brak organizacji i nieumiejętne zarządzaniem czasem. W innym artykule obszernie wyjaśniłem, czym jest prokrastynacja. Trzeba mieć też na uwadze, że istnieje wiele różnych czynników wpływających na prokrastynację. Ten artykuł poświęcony jest prokrastynacji spowodowanej niską samooceną. Mówiąc wprost, jeśli Twoja wiara w siebie jest niska, Twoja skłonność do prokrastynacji jest znacznie większa. Istnieje dobre wyjaśnienie, dlaczego niska pewność siebie powoduje prokrastynację, a wszystko sprowadza się do tego, jak działa ludzki mózg.
Zrozumieć ludzki umysł i podstawy prokrastynacji
Rola mózgu jest naprawdę i ciekawa i skomplikowana, tak samo jak jego działanie. Ogólnie rzecz ujmując, cały układ nerwowy chce dla organizmu jak najlepiej. Dlatego umysł nieustannie poszukuje nagród i przyjemności oraz stara się unikać niebezpiecznych sytuacji, w których istnieje ryzyko uszkodzenia ciała, albo negatywnego doświadczenia emocjonalnego.
Analiza ryzyka i szansy na szybką nagrodę
Mózg nieustannie analizuje potencjalne korzyści i ryzyko związane z każdą czynnością i sytuacją. To równanie decyduje o tym, czy zdecydujesz się na podjęcie działania, czy też będziesz je odkładać na później. Dlatego nie dziwi fakt, że mózg koncentruje się na negatywnych doświadczeniach. Prokrastynacja rodzi się w emocjonalnej części mózgu, która nie ma zdolności myślenia długoterminowego ani złożonego, a reaguje jedynie na podstawie wyuczonych wzorców i instynktów.
Strach i prokrastynacja
Strach jest jedną z najpotężniejszych emocji i największych dynamizmów, jakie posiadamy. To strach i leki odpowiadają za większość naszych zachowań.
Strach jest dla mózgu zawsze sygnałem niebezpieczeństwa, więc stara się on trzymać z dala od wszystkiego, co budzi w nim lęk. Dlatego też prawdopodobnie będziesz odkładać na później sprawy, których się boisz lub które wydają Ci się nieprzyjemne, lub mogą nieść za sobą poważne konsekwencje. Mózg nie odróżnia strachu przed tym, że „to może mnie zabić”, od strachu wynikającego z wyjścia poza strefę komfortu, by spróbować czegoś nowego.
Oszczędzanie energii na poziomie biologicznym i psychicznym
Mózg stara się też dbać o to, by nie zużywać niepotrzebnie energii. Przez większą część historii ludzkości żywność była towarem deficytowym. Bieganie dla przyjemności mogło szybko doprowadzić do wyczerpania energii i śmierci. Dlatego Twój mózg dba o to, by energia była zużywana tylko wtedy, gdy istnieje dość wysoki potencjał nagrody. Tutaj można łatwo dostrzec związek między lenistwem a działaniem organizmu. W końcu lenistwo jest również podyktowane przez podobne mechanizmy.
Sprawdź też: Muzyka motywacyjna – motywująca muzyka na trening i do życia
To również wyjaśnia, dlaczego granie w gry wideo jest tak uzależniające. Są one dosłownie zaprojektowane tak, by wywoływać w naszym mózgu uczucie nagrody (np. zbieranie monet, wypełnianie wzorów, zabijanie wrogów), a my nie musimy biegać po polu walki, wysilać umysł i mięśnie w napięciu emocjonalnym, zimnie, głodzie i nieustannym poczuciu zagrożenia. Zamiast tego ośrodek nagrody w mózgu otrzymuje swoją dawkę dopaminy kosztem siedzenia w miejscu.
A co do stwierdzeń, które Cię frustrują lub nudzą…. Cóż, Twój mózg emocjonalny nie widzi w nich żadnej natychmiastowej nagrody, a jedynie dyskomfort. Dlatego właśnie wypełnianie rachunków, odkładanie prania na miejsce czy wprowadzanie danych do systemu lub po prostu koncentracja i uwaga przez dłuższą chwilę może być wyzwaniem!
Jak niska samoocena i wiara w siebie powoduje prokrastynację?
Jak się ma pewność siebie do prokrastynacji?
Pewność siebie polega na zaufaniu do siebie i do swoich możliwości, oraz do trafnej analizy sytuacji, co pozwoli na osiągnięcie sukcesu. Wysoka pewność siebie pozwala być optymistą, i skupić się na wyznaczonych celach, zamiast analizować własne słabości w zestawieniu z sytuacją. Dlatego niska samoocena i pewność siebie pochłaniają niepotrzebnie czas i energię, oraz kreują świat abstrakcji „co by było gdyby”.
Większość ludzi jednak lubi tkwić w tym stanie. Jest to ćwiczenie mentalne i generowanie pomysłów w formie wymówek i usprawiedliwień. Nie jest to jednak tym samym, co analizowanie sytuacji i podejmowanie decyzji. Te dwa procecy – sabotowanie siebie oraz krytyczne myślenie, można bardzo łatwo pomylić ze sobą.
A bez oczekiwanej nagrody (która pojawia się dopiero po pomyślnym wykonaniu zadania) Twój mózg emocjonalny nie ma motywacji do robienia czegokolwiek.
Ma to również wiele sensu na poziomie intuicyjnym. Po co inwestować czas i energię w wykonanie zadania, skoro i tak jest się skazanym na porażkę? Gdzie w tym nagroda i przyjemność?
Takie myślenie może również blokować realizację projektów, nawet jeśli mają one dużą szansę powodzenia. Być może największe wątpliwości budzi zdolność do doprowadzenia sprawy do końca. Ten rodzaj niskiej pewności siebie często wynika z samego prokrastynowania, więc jest to pętla pozytywnego sprzężenia zwrotnego, czyli błędne koło.
Prokrastynacja jako mechanizm ochronny
Niska wiara w siebie powoduje prokrastynację, która działa jako mechanizm obronny. Przez odkładanie na później eliminuje się również możliwość porażki.
Kiedy pewność siebie jest już na chwiejnym gruncie, podejmowanie działań związanych z niektórymi zadaniami staje się ryzykowne. Jeśli nie uda Ci się wykonać jakiegoś działania, jest to kolejny dowód na to, że nie jesteś wystarczająco dobry. Więc twój podświadomy umysł próbuje zapobiec robieniu czegokolwiek trudnego z możliwością porażki, aby chronić swoje ego.
Trudne zadania stają się naprawdę ryzykowne. Ponieważ mają one potencjał dostarczenia kolejnego druzgocącego ciosu dla twojej pewności siebie, jeśli nie uda ci się ich wykonać. Tak więc rozpoczęcie zadania, a następnie niemożność jego wykonania, może mieć bardzo poważne konsekwencje. Lepiej w ogóle nie próbować.
Dlatego odkładasz na później, ponieważ nie chcesz ponieść porażki lub znaleźć się w sytuacji, w której nie spełnisz wymaganych standardów.
Nie możesz ponieść porażki, jeśli nawet nie zaczniesz, prawda?
Jest to szczególnie typowe dla ludzi o zakotwiczonym nastawieniu (fixed mindset).
Jakich wyzwań nie podejmują ludzie o niskiej pewności siebie?
Niska wiara w siebie może powodować prokrastynację w przypadku wielu różnych sytuacji i stawianych wymagań:
- Zadania, których nigdy wcześniej nie wykonywałeś (więc obawiasz się zacząć, gdybyś zawiódł lub po prostu uważasz je za wyzwanie).
- Zadania, których wynik jest oceniany lub stopniowany, np. testy (dlatego odkładasz naukę na później).
- Wszystko, co wymaga, aby Twoja twórczość została dostrzeżona przez innych (wystawianie swojej pracy na widok publiczny jest przerażające, prawda?)
Spirala błędnego koła może być tak duża, że zaczniesz wierzyć, że nic nie potrafisz zrobić dobrze, a prokrastynacja może wkradać się do wielu dziedzin życia.
Jak prokrastynacja obniża wiarę w siebie?
Ironia prokrastynacji jako mechanizmu obronnego polega na tym, że ma ona odwrotny skutek. Brak możliwości podjęcia działania sprawia, że człowiek czuje się jeszcze mniej pewny siebie. Powoduje to spiralę, w której niska pewność siebie i prokrastynacja nieustannie się napędzają.
W gruncie rzeczy prokrastynacja to brak umiejętności samoregulacji. To sprawia, że czujesz się tak, jakbyś nie panował nad sobą i w gruncie rzeczy niszczy Twoją pewność siebie.
Prokrastynacja jest strategią radzenia sobie z problemami, która osłabia zdolność do radzenia sobie z nimi. Ile razy zdarzyło Ci się odwlekać wykonanie jakiegoś zadania, spędzić cały dzień na zamartwianiu się nim, by w końcu stwierdzić, że nie zajęło Ci to prawie wcale czasu i było o wiele łatwiejsze, niż myślałeś? Założę się, że wiele razy!
Jak przezwyciężyć błędne koło prokrastynacji i niskiej pewności siebie?
Jak z każda zmiana, najpierw należy uświadomić sobie istnienie błędnego kola samooceny i prokrastynacji. Świadomość jest pierwszym krokiem do rozwiązania każdego problemu i zmiany każdego nawyku.
W tego typu zależnościach można przepracować zmianę jednego nawyku, która pociągnie za sobą kolejne zmiany. Wiec jeśli zaczniesz pracować nad samooceną i pewnością siebie, zmniejszy się potrzeba prokrastynacji. Jest wiele sposobów na poprawę pewności siebie.
Z drugiej strony, jeśli uda Ci się zrealizować coś, co odkładałeś pół życia, to może to podbudować wiarę we własne możliwości.
